Тамактанууда кандай көйгөйлөр бар?
Тамактануу адаттарынын бузулушун (ТАБ) сергек жашоо образынан кантип айырмалоого болот? Эмоциялар менен тамактануунун ортосунда кандай байланыш бар? Буллимия тамак ичүү тартибинин бузулушуна алып келиши мүмкүнбү? Россияда бул теманы чагылдыруу боюнча кандай чаралар көрүлүүдө? Биз бул маселелерди тамактануу адаттарынын бузулушуна кабылган адамдардын жеке окуяларына жана психологдордун пикирлерине таянуу менен талдоо жүргүзөбүз.
Тамактануунун бузулушу - бул жеке гана буллимия жана анорексия эмес.
1-окуя. Аноним, 21 жашта
Эсимден чыкпаса, менде тамактануу боюнча олуттуу көйгөйлөр 2016-жылы пайда боло баштаган. Менин диагнозум цибофобия. Ал коомчулук арасында анорексия же буллимия сыяктуу кеңири белгилүү эмес. Бул оору кармаган учурда тамагыман такыр эч нерсе өтпөй калат. Анткени тамактын даамы сезилбейт, же потенциалдуу даамдуу нерсени карап, анын баары пластик же кебез сыяктуудай элестей берет. Денедеги чайнап-жутуу жана сиңирүү көндүмдөрү иштебей калгандай сезим боло бергендиктен, көңүлүмө эч нерсе чаппайт. Кээде бир нече күн катарынан тамак иче албай калам, ачкалыктан эсимди жоготуп кулаганга чейин барам. Ал эми тамак ичүү тууралуу ойлор ичиме кадимкидей дүрбөлөң түшүрөт.
Өспүрүм кезимде мага бул адаттарымды жөн эле эркелик деп айтышчу... “Тамактан ырахат алса болот” деген ойдон мен кадимкидей жийиркенчүмүн, ал эми жакындарым ырахаттануу менен тамактанып жатышканда, аларды көрүп мен уялчумун. Мендеги мындай жүрүм-турум биздин үй-бүлөлүк мамилебизге да таасирин тийгизди.
2019-жылы мен психотерапевтке тамактануунун бузулушуна байланышпаган себеп менен баргам, ал мени психиатрга жиберди. Мени депрессиядан дарылап башташты, дарылануу учурунда менде тамактануу фобиясы бар экени да ачык болду.
Ойлонуп отуруп анын себебин таптым: окуучулук жылдарымда ата-энем менен болгон уруш-талаштар дайыма ашканада өтчү. Ошондуктан, мен бул жерди жалаң стресс менен байланыштыра баштадым. Мындан тышкары, апам дасторконго отурар замат мага жумуштарды тапшырып баштачу. Мени ары-бери жумшай беришкендиктен, жай отуруп тамак жей алчу эмесмин. Мындан сырткары мен “шалаакы” жана “маданиятсыз” тамактанып жатканым үчүн көп уруш укчумун, ушул себептен туура эмес иш кылып алуудан аябай коркчумун.
Учурда абалым салыштырмалуу жакшырды - мен бир нече жума бою көйгөй жок жүрө алам, бирок стресстик кырдаалдарда оорунун белгилери кайра кайтып келет. Жалпысынан алганда, психикадагы жана тамактануудагы маселелер боюнча дароо адиске кайрылган жакшы. Эгерде сиз тамактанууда кандайдыр-бир кыйынчылыктарды байкасаңыз, анда кечиктирбестен, психотерапевтке барганыңыз оң - дарыгерге барып көрүнүүдөн абалыңыз начарлап кетпейт.
Кеңеш берүүчү- психолог Полина Шорохованын комментарийи
Тамактануу адаттарынын бузулуусу - бул жөн гана анорексия же буллимия эмес. ТАБ дартынын дагы башка көптөгөн түрлөрү белгилүү, алар Бүткүл Дүйнөлүк оорулардын тизмесинде камтылган: патологиялык (компульсивдүү) ашыкча тамактануу - тамак-ашты колдонуу боюнча көзөмөлдү жоготуу; парарексия - жегенге болбой турган нерселерди азык катары колдонуу; ылгап-чектеп тамак-аш керектөө; патологиялык чайноо жана түкүрүү. Ошондой эле, так классификациясы жок, же оорулардын тизмесине киргизиле элек, бирок медициналык коомчулукта талкууланып жаткан бул оорунун башка түрлөрү да бар. Мисалы, орторексия – “туура” жана “ден-соолукка пайдалуу” гана тамак-ашка басым жасап, бул жашоо образына ашкере берилүү.
Тамактануу адаттарына соцтармактар жана масс-медиа кандай таасир тийгизет?
2-окуя. Алина, 20 жашта.
Кичинекейимде деле арык жана назик кыздардан эмес элем. Ашыкча салмактуу деп айтканга да болбойт, бирок беттери чыккан, олбуттуу кыз болчумун.
Мени 8 жашымда сууда сүзүү боюнча ийримге беришкен. Баары төп келишкен болчу, анткени мен чымыр денем менен арык, купкуу болгон кыздардан айырмаланып турчумун: мен чыдамкай жана күчтүүрөөк болдум. Ал эми денемдеги майлар бекем булчуңга айланды. Мен көптөгөн ийгиликтерди багынта баштадым, кыялымда олимпиада чемпиону болууну көксөп жүрдүм.
Анан өспүрүмдүк өткөөл мезгил башталды: гормоналдык өзгөрүүлөрдөн улам, мен салмагымды көзөмөлдөй албай калдым. Бир апта ичинде 3 килограмм таштап, кайра 5 килограмм салмак кошчу болдум. Ушул учурдан баштап, менин тамактанууга болгон мамилем өзгөрүүгө дуушар болду.
Буга кошумча, спорт чеберине талапкер болуп, талаптары дагы күчтүүрөөк улук категорияга өттүм. Салмактар өлчөнө баштады (азыр деле эсимде, бул шейшемби сайын кайталанчу). Биз бассейндин четинде өз кезегибизди сууда сүзгөн кийимибиз менен күтүп турчубуз. Ар бир кошкон 100 грамм салмагыбыз үчүн бизге жаза берилчү - машыгуулардан соң бир саат ашыкча сууда сүзүүгө мажбурлашчу.
Мындан сырткары, мен жоопсуз сүйүүгө кабылдым. Мен ашык болгон жигит эч кандай сылыктыкты сактабастан: “Сен семизсиң. Мага керегиң жок,” - деген жагымсыз сөздөрдү айтып салган. Анан баары башталды: кадимки анорексикке айландым, 40 кг, “Көпөлөк” диетасы, “Фея” диетасы, күнүнө 500 же 300 ккал ашпаган азык, бир жума бою суюктук гана ичүү. Диетаны бузуп салуу. Кайра тазалануу, тазалануу дагы тазалануу.
Мен арык болгум келчү, кудум пабликтеги кыздардай арыктоону самачумун. Мени шылдыңдоолор токтосо дечүмүн. Мени болгону жакшы көрүшсө деп кыялданчумун.
Ушинтип жүрүп, бир жарым жыл өттү окшойт. Анан мен “спорт чебери” наамын алган соң, спорттон кеттим. Катуу машыгууларды талап кылган спорттон кеткен соң, 7 килограммга салмагым азайды. Тамакка болгон табитим, денеме болгон мамилем жакшы нукка бурулду. Албетте, дарегиме айтылган обу жок тамашалар же жоопсуз “сүйүүлөрүм” менин эски дартымды козгоп турушту. Узак убакыт бою жигиттердин көзүнчө тамак жегенден тартынып жүрдүм. Бирок терапиядан кийинби, же чөйрөмдү өзгөрткөндөнбү, же жөн эле чоңойдумбу - айтор, мен бул дарттан айыкканымды сездим.
Эми тамак мен үчүн — жашоо кубаты жана жашоо кумары, ал эми спорт - мага кубаныч гана тартуулайт. Мен сулуулук жана махабат 40 килограммдык салмак менен эч байланышпай турганын түшүндүм.
Кеңеш берүүчү- психолог Полина Шорохованын комментарийи
Социалдык тармактар - ТАБ себептеринин бири экендиги талашсыз, бул далилденген. Массалык маалымат каражаттары көпчүлүк дал келбеген “кынтыгы жок, келбеттүү” дене стандартын коомчулукка таңуулап келет. Бул салмак менен келбетти физикалык жана менталдык ден-соолуктан да жогору койгон ишенимдерди жаратат. Мындай маалыматтарды сиңире берген адам өз салмагын башка “идеалдуу” дене менен салыштырууга өтөт, натыйжада өзүнө болгон баа төмөндөйт, ошондой эле салмак, дене түзүлүшү, сырткы келбети боюнча орунсуз тынчсыздануулар пайда болот. Социалдык тармактар тамактануудагы көйгөйлөрдү жокко чыгарып, аларды кадыресе көрүнүштөргө айлантат. Натыйжада дарттын белгилерин аңдабаган адамдар дарыгерлерге кайрылбай жүрө беришет.
Соцтармак менен ММКнын таасирлерин азайтуу үчүн эмне кылуу керек? Чындыкка коошпогон дене келбетин жарнамалаган пабликтерге катталуудан баш тартыңыз. Соцтармактагы жашоо менен чыныгы турмуш дал келбей турганын, адамдар сүрөттөрүн жасалмалап, же ийиликтүү ракурстагыларын гана интернетке чыгарарын эске түйүп алуу керек. Андан көрө, ар бир адамда кездешүүчү бырыш, целлюлит, безеткилер менен чогуу чыныгы денелерди көрсөткөн блогерлерге жазылуу оң.
Тамактануу адаттарынын бузулуусу менен адистин жардамы жок өз алдынча күрөшүү мүмкүнбү?
3-окуя. Аноним, 21 жашта
Мен 12 жашымда, 6-класста окуп жургөндө анорексия менен жапа чеге баштадым. Менин оюмча, мунун себеби бала кездеги кризис жана туугандарымдын начар мамилелери болду окшойт. Мунун баары жайбаракаттык менен өтүп жатты - башында мен эртең мененки тамактын ордуна кофе гана ичип алып, чуркап журдүм. Кийинчерээк “ТА” паблигине кабыл болдум (бул паблик тууралуу билгендер - билет). Мен тамак ичпей, ачка жүрө баштадым. Бир жумада 5 күн бою тамактанчу эмесмин, бирок дем алыш күндөрү тамактанууга туура келчү. Анткени апам билип калат деп кооптончумун. 6 килограммга арыктадым, буга чейин салмагым жакшы эле болчу. Жаңы жылда мен туугандарымдыкында конокко бардым, ал жерден мени 4 кг салмак кошконго чейин тамактандырышты. Ар бир тамак ичкен сайын 50 ирет отуруп-туруп көнүгүү жасачумун.
Үйгө кайтып келген соң, кайра эле кургак ачкалыкка өттүм (дем алыш күндөрү гана тамак иччүмүн), суу ичким деле келчү эмес. Мен 10 кг салмак таштап, абдан арыктап кеттим. Эми дем алыш күндөрү да тамак ичпөөнү чечтим. Мен 9 күн бою ачка жүрдүм, андан соң сары зил кусуп жатып калдым. Ушундан соң, кайра тамак ичип баштадым. Балким мурда жеп жүргөндөн да бир аз көп өлчөмдө жей баштагандырмын. Бирок мындан абалым жакшырып кеткен жок.
Андан кийин, 14-19 жаш аралыгында да мен өзүмдү кээде тамактан чектеп жүрдүм, спорт менен көп машыктым. Бул убакта салмагым кадыресе болуп оңолуп калган, балким нормадан бир аз төмөн болгон чыгар. Бирок ачка болуп жүрүү мага дале болсо жагып жүрдү, ал эми кээ бир убактарда дене келбетиме көңүлүм толчу эмес.
20 жашымда менде депрессия башталды. Бир күнү таразага түшүп, салмагым дээрлик 54 кг болгонун көрдүм. Анан баары кайра башталды. Телеграмдан диета тууралуу каналдарга жазылдым. Бирок моралдык жактан мага оор болду. 7 кг салмагымды азайттым, учурда кайра толуп баратам. Кээ бир учурларда мага өзүмдүн келбетим жагып баштайт, бирок баары бир салмак тууралуу тынчсыздана берем. Андыктан, толугу менен айыктым деп айтууга болбойт.
Бул көйгөй боюнча адистерге такыр кайрылып көргөн эмесмин. Өз алдымча маселемди чечүүгө аракет кылдым.
Кеңеш берүүчү- психолог Полина Шорохованын коментарийи
Эгер адам бир нече күн тамак жебесе - организмге коркунучтуу жагдай жаралат. Мындай учурда сөзсүз тийиштүү адиске кайрылуу керек. Эгерде тамактануу бузулуусунун башка белгилери байкалбаса, жөн эле тамакка табит тартпай жаткан болсо, анда терапевтке көрүнүү зарыл. Эгерде сизге, же жакын адамыңызга ачкалык сырткы келбетиңизди жакшыртчудай сезилсе, буга кооптуу көрүнүш катары көңүл буруу керек жана кеңеш алуу үчүн психологго же психатерапевтке кайрылуу абзел.
Тамактануу адаттарынын бузулуусу менен өз алдынча күрөшүү өтө татаал - бул узакка созулуп кетүүсү ыктымал жана бул окуяда айтылгандай, оорулуунун абалы оорлоп кетиши мүмкүн. Мүмкүн болушунча тамактануунун бузулуусун аныктоо жана дарылоо боюнча адистешкен психолог же психотерпаветке кайрылыңыз.
Эмоцияны жана тамактанууну эмне байланыштырып турат?
4-окуя. Алина, 20 жашта
Менде 12 жашка толгондо тамактануу боюнча маселе пайда болду. Жетилүү маалы башталган учурда мен 2 килограммдай салмак коштум. Бул көп деле байкалбагандыктан, мени анчалык түпөйүл кылган жок. Бирок дал ушул маалда бий үйрөткөн мугалим эжеке салмакты көзөмөлдөө керектиги жөнүндө көп сөз кыла баштады. Ал бул тууралуу башка адамдардын же апамдын алдында айта берчү.
Ошондон кийин, мен арыктоого берилип кеттим. Бирок менин маанайым рациондон көз каранды болуп, ал эми жашоом тамак менен гана чектелип калды. Мен башка нерселерден рахат алганды унуттум, бир таттуу токоч мага дүйнөдөгү болгон эмоцияларды тартуулачу.
Жылдан-жылга менин жашоом тамак ичүү менен өтө берди. Тойгондон соң, өзүмдөн жана алсыздыгыман уялчумун. Тамак жей берчүмүн, салмагым көбөйгөн сайын апатияга жана депрессияга дуушар боло бердим. Азык-түлүк алгандан жана адамдардын көзүнчө тамак ичкенден уялчумун. Бул айлампадан чыга албай калуу коркунучу пайда болду. Мен жашоомду тыныгууга коюп койдум - кесибим боюнча өнүгүү, жаңы таанышуулар, мамиле сыяктуу жашоомдогу маанилүү нерселерге “арыктаган соң кайтып келем” дей бердим. Мен үйдөн чыгууну такыр азайтып, кечилдик сыяктуу жашоо образына өтө баштадым. Өзүмө болгон баа болуп көрбөгөндөй төмөндөдү.
Бир учурда жашоом ушунчалык татаалдана баштаганда, адиске кайрылууну чечтим. Бул көйгөй ашыкча тамактануу экенин түшүнгөндө, менде үмүт жанданды. Болгону 2 ай дарыгер менен иштешкен соң, менде ири өзгөрүүлөр пайда болду. Мен тамакка карата мамилемди өзгөрттүм.
Албетте, тамак менин жашоомдун маанилүү бөлүгүн түзөт, бирок мурункудай болуп, тамакка байланбай калдым. Турмушумда кандайдыр бир гармония таба алдым – жашоонун даамы сезиле баштады, бактылуу болууну, көңүл ачууну кайра үйрөндүм, өзүмө болгон баа жогорулады. Азыркы учурда мен тамактануудагы көйгөйлөрдү жеңдим деп айта албайм, бирок алдыга кадамдар ташталууда.
Тамактануу адаттарынын бузулуусунан жапа чеккендер үчүн 2 кеңеш айтат элем. Биринчиден, эсиңерде болсун - физикалык жана менталдык ден-соолуктар баарынан бийик турат. Экинчиден, жардам сурап кайрылуудан коркпогула! Сабаттуу адис - психолог же диетолог болобу (экөө тең бир дарыгер болсо, андан жакшы) сизди керектүү нукка салып коет.
Кеңеш берүүчү- психолог Полина Шорохованын комментарийи
Тамак жана эмоциялар бири-бири менен тыгыз байланышта болот. Тамак - бул бир гана организм үчүн энергия гана эмес, тамак аркылуу адам өзүнө кам көрөт жана андан ыңгайлуулук, рахат алат. Качан гана тамак жыргал жараткан эмоциялардын жалгыз булагына айланганда, көйгөйлөр жаралат. Же сиз курсагыңыз ачпаса деле, тамак жей берсеңиз, же тойгонуңузду сезбей калсаңыз, же белгилүү бир тамакты эңсей берсеңиз - бул дагы тамактануу көйгөйлөрү болуп саналат. Эгерде сиз өз эмоцияларыңызды түшүнбөй жана аларды башкарууга күчүңүз жетпей жатса, анда көңүл чөктүргөн ойлордон арылуу үчүн тамакты ашыкча жеп жаткан болосуз. Качан гана эмоцияларды сезип баштаганыңызда, сизге зыяны тийбегидей аракеттерди кылсаңыз болот. Мисалы, ашыкча тамак ичкендин ордуна, жакындарыңыз менен баарлашууну, сейилдөөнү, эс алуу көнүгүүлөрүн жасоону же эмоция тартуулаган башка иштерди тандасаңыз болот.
Сергек жашоо образы тамактануу адаттарынын бузулуусуна алып келиши мүмкүнбү?
5-окуя. Анна, 21 жашта
Менин тамактануудагы көйгөйлөрүм 6-7 жашымда башталган болуш керек деп ойлойм. Ал кезде апам мага кээ бир тамактарды, көбүнчө таттууларды жегенге тыюу салчу. Анткени анын айтуусунда, менин курсагым чыга баштаган. Азыр деле эсимде, мен күзгүнүн маңдайында туруп алып, көпкө чейин денемден кынтык издей берчүмүн.
Ошол убактарда, менин демилгем менен спортко машыга баштадым. Мен жөн гана сууда сүзгөндү жактырчумун. Машыктыруучум дагы менин ийгиликтеримди баалай баштады, ошондуктан 3 жылдан соң мени спорт мектебине которушту. Олуттуу машыгуулар башталды, бул жаатта менде эч кандай маселе жаралган жок. Бирок бир аз салмагым азыраак болсо, анда сууда сүзүү жеңилирээк болорун түшүнүп жаттым.
Бешинчи класска кирерде, жай мезгилинде мен чон энемдикине келдим, ичимден “өзүмдү тартипке салайын” деп чечтим. Белгилеп кетсем, ал кезде менде чымыр булчуңдардан башка ашыкча салмак берген эч кандай майлар жок болчу. Организм да өсүп жаткан. Бирок тилекке каршы, буга 11 жашымда анчейин элес деле бербептирмин.
Мен күнүмдүк тамагыма майсыз йогурт же быштак, тооктун сорпосу, жашылча жана жумуртка колдончумун. Ал эми таттуу каалаганым үчүн өзүмдү-өзүм урушчумун. Ар бир тамак жеген сайын, көчөгө чыгып, жегенимди кайра “чыгарып” салып жүрдүм. Жыйынтыгында, мен 7 килограммдай салмак таштадым. Бул үчүн мен үй-бүлөмдөн, машыктыруучумдан жана 1-2 баладан мактоолорду уктум.
Кийинки жарым жылдык убакыт мен үчүн “бактылуу мөөнөт” болду: мен “спорт чеберине талапкер” наамына жеттим, облустун курама командасына мүчө болдум жана өзүмө жаккандай кийине баштадым. Бирок 12 жашымдан тарта менде айыз цикли башталды. Салмагым ашты, ал эми спорттогу жетишкендиктерим “катып калды”. Эми мени жашынакай эсептеген балдар “өтө семирип кеткенимди жана мени менен достошпой тургандыктарын” курбуларым аркылуу билдирип жатышты.
Ошол убакыттан бери, мен өз денемде өзүмдү жакшы сезе албай келем. Кээде заара чыгаруучу дарылардан 4-5 таблетканы бир жолу ичип, суюктук ичүүдөн такыр баш тарткан учурлар болду. Азыр менин ден-соолугума коркунуч жараткан эч нерсе жок. Бирок мен маал-маалы менен ачкалык менен арыктоонун радикалдуу ыкмаларын колдонуп келем, “ашыкча кесим” тамак үчүн өзүмдү жектегеним токтой элек.
Кеңеш берүүчү- психолог Полина Шорохованын комментарийи
Көбүнчө, иш жүзүндө тамактануунун бузулушуна алып келген ой жүгүртүү коомдо туура деп эсептелинип келет. Мисалы, тамак-ашты «пайдалуу» жана «зыяндуу» деп бөлүү. Мындан тышкары, “арык адамдын гана дени сак болот” деген жалган ишеним аркылуу ден-соолук менен арыктоону теңеп келишет. Бирок ден-соолук тараза көрсөткөн сан менен эмес, адамдын саламаттыкка багытталган адаттары, дарыгердин үзгүлтүксүз текшерүүлөрүнөн өтүүсү, психикалык абалына кам көрүүсү, жакшы эс алуусу жана тынч уйкусу менен аныкталат. Тамак-аш, көнүгүү жана денеңиз менен жакшы мамиледе болуу менен, сиз физикалык жана психикалык ден-соолугуңуздун саламаттыгын камсыздайсыз.
Буллинг (куугунтуктоо, жектөө, бөлүү) тамактануу көйгөйүн кантип күчөтөт?
6-окуя. Юля, 20 жашта
Мен апамдын айтуусу боюнча, кичинекей кезимден эле башкалардан чоң жана узун болгон олбурлуу кыз болуптурмун. Ал эми жаш балдарга өзүлөрүнөн айырмаланып тургандар жакпайт экен. Менде баары аралаш болчу: олбурлуу кыз, мугалимдер жакшы көргөн, бирок дене-тарбия сабагында өзүн көтөрө албаган мыкты окуучу элем. Өзүмдү башкалардан коргой албагандыктан улам, мени момундукка жана баш ийүүгө көндүрүшкөн. Ошондуктан, мен дайыма шылдыңдын бутасы болуп жүрдүм. 11 жашымда мага “семиз”, “уй” жана “эт комбинаты” деген ылакап аттар жармашып калды. Мен буллинг деген эмне экенин билчү эмесмин. Тамактануу адаттарынын бузулуусу жөнүндө да маалыматым жок болчу. Мен денемди карап, анын кичирейишин кыялданып баштаганда 11 жашка толгом. Ал эми 12 жашымда биринчи жолу диетаны байкап көрдүм: эсимден чыкпаса, мен жалаң гана гречка жеп жүрдүм. Андан сырткары, аз уктап, көп ыйлаганым эсимде.
Ал эми 13 жашымда бир нече ай бою күнүнө 1-2 жолу тамактанып жүрдүм. Эгерде өзүмдү күн бою ашканадан ичкен таттуу чай жана суу менен гана чектей алсам, өзүм үчүн абдан сыймыктанчумун. Таң калыштуусу, менин салмагым такыр өзгөргөн жок. Көп жыл өткөн соң гана, бул калкан бездеги көйгөйдөн улам чыккан маселе экенин билдим.
Кийинчерээк, психологдун кабыл алууларынан кийин, мен тамакты энергиянын булагы катары кабыл албай жүргөнүмдү түшүндүм. Мен адамдардын көзүнчө тамак ичкенден уялчумун. Мектеп ашканасындагы ызы-чуу жана классташтарымдын шылдыңдап күлгөн үндөрү дале кулагымда жаңырып турат.
Азыр мен 20 жаштамын. Психотерапияда баскан узак жолдорум артта калды.Мен өзүмдү сүйүүгө жана ден-соолугума кам көрүүгө аракет кылып жатам. Бирок дүкөндөрдөгү кийинүү бөлмөлөрүнөн ыйлап жиберчүдөй болгон көз карашымды байкап калуудан корком. Мындай учурларда ичимден бүрүшүп калам жана 12 жашар өзүмдү элестетип, башынан сылайм. Мен чоңойдум, тамак тууралуу тажатма, зыяндуу ойлорду жолотпоону жана өзүмдүн келбетимен, сезимдеримен ырахат алууну үйрөндүм. Менин дене-келбетиме жакшы сөздөрүн арнаган өнөктөш жолуктурдум. Бирок мен азыркыга чейин 11, 12, 15, 16…жашымдагы сезимдеримди эсимден чыгара албай келем. Мен болгону 20 жаштамын, бирок өмүрүмдүн жарымын арыктоону ойлонуп жүрүп өткөрдүм. Менин өкүнгөнүм - керек учурда мага эч ким төмөнкүдөй кеңеш айткан эмес: “Сенин денең-сенин ишиң! Аны менен эч кимдин иши болбошу керек! “Семизсиң” деген кемсинтүү эмес!”
Кеңеш берүүчү- психолог Полина Шорохованын комментарийи
Жыныстык жетилүү маалында дене өзгөрүүлөргө дуушар болот. Дал ушул мезгилде өспүрүмдөр буллингге көп кабылышат. Теңтуштар бири-бирин денесинин өлчөмүнө жана салмагына карап басынта беришет. Мындай буллингдин курмандыгы болгон балада өз денесине болгон жек көрүү сезимдерин пайда кылат. Изилдөөлөр көрсөткөндөй, курдаштары тарабынан куугунтуктоого дуушар болгон баланын жүрөгүндө так калтырган эскерүүлөр калат. Андай жагымсыз эскерүүлөр тамактануунун бузулуусу пайда болгон учурда, аны татаалданткан себептердин бири болот. Эс-тутумда калган жаман окуялар адамга колунан эч нерсе келбеген, кемчилиги толтура экендигин эскертип, ага ишендирип турат. Мындан тышкары, теңтуштарынан коркутуп-үркүтүүгө кабыл болгон адамда өз денесинен уялуу сезими пайда болот.
Эсиңизде болсун, башка адамдын денесиндеги өзгөрүүлөр (арыктоо болобу же салмак кошуу болобу, айрмасы жок) жөнүндө ар кыл комментарийлер ал адамга катуу тийиши мүмкүн. Андыктан кимдир-бирөөнүн салмагына комментарий берерден мурун, өзүңүзгө суроо бериңиз, сиз ал адамдын салмак кошуусуна/арыктоосуна эмне себеп болгонун так билесизби?
Норма менен ТАБ чеги кайда жана биринчи белгилерин кантип байкаса болот?
Психолог, кабыл алуу жана жоопкерчилик терапиясы боюнча негизги курстун окутуучусу, тамактануунун бузулушу боюнча тастыкталган консультант Евгения Дашкова жооп берет:
Мен ТАБдын биринчи белгиси катары тамакка жана денеге карата адаттан тыш көңүл бурууну белгилейт элем. Эгерде байкап көрүп, көп убакыттан бери сиз үчүн негизги нерселер - салмагыңыз, денеңиздин көлөмү, ичкен тамагыңыздын өлчөмү болуп калса, ошондой эле тамакка болгон көзөмөлгө жараша маанайыңыз өзгөрүлүп турганын баамдасаңыз - анда кооптонсоңуз болот, бул коркунучтуу белгилер.
Жалпысынан алганда, келбеттин, салмактын жана дененин түзүлүшүнө өтө көп көңүл буруу - тамактануудагы көйгөйдүн башаты. Бул белгилердин айланасында башка маселелер чыга баштайт. Буга карабастан, дарттын баштапкы белгилерин аныктоо жеңил эмес. Анткени тамактануунун бузулуу стадиясынын биринчи тепкичинен аялдардын 99 пайызы өтөт. Көп аялдар өз өмүрүндө диетаны колдонуп көрүшкөн. Диета — тамактануу адаттарынын бузулуу себеби эмес, бул анын башталышына түрткү берген күч. Диетада отурган кыздардын бир бөлүгү ТАБга дуушар болушат, бир бөлүгүндө көйгөй жаралбайт. Ушу сыяктуу эле, мисалы, көп күч жумшалган машыгуулар ТАБ белгиси болушу мүмкүн, бирок залда машыккан кыздардын бир бөлүгүндө көйгөй жаралса, экинчи топтогу кыздар үчүн машыгуулар тамактанууларына эч кандай зыянын тийгизбейт. Көп нерсе генетикадан көз каранды болот.
Тамактануунун бузулушу генетикага байланыштуу экендиги буга чейин далилденген жана абдан күчтүү далилдер келтирилген. Орой айтканда, басма сөзгө жеңил-желпи аталыштагы макала чыгаруу керек болсо, анын темасын “ТАБ - тукум кууган оору” деп атасаңыз - жарашып калат. Ал эми логика боюнча мындай: шарттуу гени бар, мисалы, "анорексиялык" же "ашыкча тамак жеген" гени бар кызда диетадан кийин тамактануусунун бузулуу тобокелчилиги жогору болот. Экинчи жагынан, албетте, айлана-чөйрө таасир этет. Тамактануунун бузулушу жашоонун кандайдыр бир оор учурунан башталат, башкача айтканда, бир нерсе менен күрөшүүнүн натыйжасында дарт пайда болот. Ошол эле учурда, тамактанууда көйгөйү болгон ар бир адамга ТАБ психиатриялык диагнозу коюла бербейт. Бул жакшы, антпесе биздин өлкөдө аялдардын 80% тамактануусу бузулган адамдар деп эсептелмек.
Негизи баштапкы белгилери бар ТАБ норма болуп саналат. Бирок эмне үчүн? Баары жөнөкөй - анткени ар тараптан биз бул норма экенин көрүп жатабыз, норма тууралуу бардык жерден маалыматтар берилип жатат. Жада калса, тамак-аш жеткирүү кызматын карап көрөлү - алар сунуштаган күнүмдүк рациондо канча калория бар экенин санаңыз. Ал жерде орточо суткалык рацион 1500 килокалория болот жана бул нормалдуу деп эсептелет. Бирок бул бир жарым жаштагы баланын күнүмдүк тамагы экени эч кимди олуттуу деле ойлондурбаса керек. Биз муну көрүп, класстагы кыздардын баары диета кармагандыктан, мунун баарын кадыресе көрүнүш деп эсептейбиз. А мен али диетага отура элекмин… Бул коомдук нормага айланды. Бирок бул ден-соолук үчүн норма эмес.
Тамактануу адаттарынын бузулушун кантип аныкташат жана аны кандай жолдор менен дарылашат?
Психолог, кабыл алуу жана жоопкерчилик терапиясы боюнча негизги курстун окутуучусу, тамактануунун бузулушу боюнча тастыкталган консультант Евгения Дашкова жооп берет:
Сиздеги тамактануу адаттарынын бузулганын кантип түшүнсө болот? EAT 26 аталыштагы атайын тест бар, аны интернеттеги ачык булактардан тапса болот. Анда бул дарттын белгилерин аныктоо үчүн атайын сурамжылоо бар. Бул тестте 26 суроо камтылган, алар аркылуу болжолдуу жооп алса болот. Ошентсе да, тесттин жыйынтыгы боюнча тамактануу бузулуу ыктымалдыгы жогору болсо, бул ишенимдүү белги, сиз абалыңызга олуттуу карап, маселени чечүүнү башташыңыз керек.
Ошондой эле, эгерде тамак-аш жана келбет сиздин жашооңуздагы башка кызыкчылыктарыңызга кесепетин тийгизип, өтө көп орунду ээлей баштаганын сезсеңиз, муну сигнал катары кабыл алышыңыз керек. Бул оорунун негизги өзгөчөлүгү – жашоонун башка тараптары жабыркай баштайт: “Мен мындай тамактарды жегенден корком, ошондуктан досторум менен көчөгө чыкпайм”. Тамактануунун бузулушунун биринчи "карлыгачтарынын" бири - адам келбетинин айынан ага мурда маанилүү болгон башка нерселерден баш тарта баштайт.
Тамактануу адаттарын кайра калыбына келтирүүгө болот. Бул эми сизде тамактануунун бузулушунун белгилери болбойт деген маанини билдирет. Сиз ачкачылыкты канааттандырган дени сак жана түрдүү диета кармайсыз. Бул тамак ийкемдүү болот, башка чөйрөгө барсаңыз, мисалы, ошол жерден жегенге бир нерсе таба аласыз. Сиз өзүңүздү чектебейсиз, ашыкча да жеп албайсыз, курсагыңыз өзүңүзгө жагабы же жакпайбы - айырма жок, эми сиз өзүңүз үчүн маанилүү иштер менен алек болосуз. Мунун баары сиз жөнүндө болсо, анда сизде тамактануу бузулган эмес. Ошол эле учурда сиз арыктагыңыз келет. Бирок бул жерде салмактан арылууну каалоо - тамактануунун бузулушу дегенди билдирбейт, муну айырмалап-түшүнүү керек. Жүрүм-турумуңузда жашооңузду начарлаткан өзгөрүүлөр болсо гана - ал тамактануунун бузулушу болуп саналат.
Көпчүлүк адамдар үчүн арыктоо каалоосу дайыма боло берет жана бул нормалдуу көрүнүш – бирок ал маанайга жана рахат алууга таасир тийгизип, жашоодогу негизги максатка айланбашы керек. Биз диеталык маданиятта чоңойгонбуз, бизде мурдатан эле арыктоо каалоосу үчүн жооптуу болгон нейрондук байланыштар калыптанган. Ал эми ден-соолугубуз чың жагдайда, биз арыктоого болгон умтулууну түшүнүү менен кабыл алышыбыз керек. Биз өзүбүзчө: «Ооба, арык кызды көрүп турам. Ооба, мен ага окшоп арык болгум келет. Бирок мен азыр арыктоого шашпайм, мага азыр керектүү иштер менен алек болгон маанилүү”.
P.S.
Тамактануу адаттарынын бузулушу - бул диагноз. Ал бир гана дарыгер тарабынан коюлушу мүмкүн. Ошондуктан, эгер сизди тамактанууга болгон мамилеңиз тынчсыздандырса, анда төмөнкү адистерге кайрылууну сунуштайбыз: психиатр, психотерапевт же психолог.
Булак: Двор медиа