Окуудан чарчоо

Эмоционалдык чарчоо же жан-дүйнөнүн чарчоосу деген эмне?

Алгач ирет чарчоо түшүнүгү тейлөө тармагында эмгектенген жумушчулардын - тагыраак айтканда, адамдар менен көп байланышып иштеген кесип ээлеринин (медиктер, мугалимдер, социалдык кызматкерлер, сатуучулар) жүрүм-турумун жана эмоционалдык абалын изилдеген изилдөөлөрдө колдонула баштаган.

Кийинчерээк, чарчоо - бардык кесиптик тармактардын изилдөө объектисине айланды. Андан соң, жашоонун бардык тармактарында (окуу, үй-бүлө) чарчоо жана анын себептери изилденип баштады.

Бул көрүнүшкө алгачкы аныктамалардын бирин Калифорния университетинин психологу Кристина Маслах берген. Чарчоо - бул адамдын эмоционалдык абалы. Мында ал өз ишмердүүлүгүнүн маанисин кемсинтип баалап баштайт жана аны аткаруу мүмкүнчүлүгүнөн күмөн санай берет.

Билим алуу - кадимки жумуш сыяктуу эле адамдын алдына кыйынчылыктарды коёт жана аларды жеңүү үчүн күчтү, эркти талап кылат. Мисалы, тест, текшерүү иштери, сынак, сессия ж.б. Бирок мектеп окуучулары жана студенттер билим алууда чарчоого кабылышы мүмкүнбү?

Ооба. Азыр билим алуудагы же академиялык чарчоо боюнча сөз кылабыз (окуучуларда болсо, бул “мектептеги чарчоо” деп да аталат).

Кристина Маслахтын айтуусу боюнча, эмоционалдык чарчоо 3 курамдан турат:

жан-дүйнө боштугу - эмоционалдык чарчоо;
цинизм (оройлук, кенебестик)
иш - аракеттердин натыйжасынын төмөндөшү.

Билим алуудагы цинизм окуучунун окууга болгон кайдыгер, кош көңүл мамилесинен жана билим берген мекемелерге (мектепке, университетке) болгон кызыгуусун жоготуудан байкалат.

Окуучуда компетентүүлүк төмөндөйт, окуудагы жетишкендиги начарлайт, натыйжада билим алууда эффективдүүлүк азаят.

Билим алууда эмоционалдык чарчоо окуучулук же студенттик иш-чаралардан (окуу программасы, окуу мекемелеринде өтүлүүчү жалпы иш-чаралар, мисалы, жаңы жылдык даярдыктар ) өнөкөт чарчоо катары сезилиши мүмкүн.

Эгерде 3 курамды бириктирип карасак, анда окуудан чаалыгуу - бул окуучунун билим алуу талаптарынан чарчоосу, сабактарга жана алардын натыйжаларына кенебестик менен мамиле кылуусу, ошондой эле, билим алуу жөндөмүнөн күмөн саноосу болуп саналат.

Эмоционалдык чарчоонун белгилери

Чарчоонун белгилерин маанайдын жана жүрүм-турумдун өзгөрүүсүнөн улам байкаса болот. Сиздин же жакындарыңыздын жан-дүйнөсүнүн чарчаганын төмөнкү белгилер аркылуу аныктоо мүмкүн:

1. Жан-дүйнө боштугу же эмоционалдык чарчоо:

Физикалык белгилери: уйкуда, тамактанууда жана эс алууда кыйынчылыктардын жаралуусу, тез арыктоо же салмак кошуу, ичтин оорусу же ашказан-ичегиде дарттардын пайда болуусу.Кофеинди же никотинди ж.б. ашыкча колдонуу.
Мисалы, студент энергия берүүчү ичимдиктерди ичмейинче, үй тапшырмасын аткара албайт.
Стресс менен күрөшүү куралы катары зыяндуу адаттардын пайда болуусу. Мисалы, тырмак тиштөө.
Прокрастинация. Мисалы, окуучу оюн ойной берип, үй тапшырманы акыркы мөөнөткө чейин калтыра берет.
Депрессия жана себеби белгисиз кооптонуу.
Апатия же эмоциянын жоктугу. Мисалы, тайпалаштарда жакшы окуя болуп жатса, студент достору үчүн кубана албайт.
Алсыроо.

2. Цинизм же кенебестик:

Окууга болгон кызыгуунун жоктугу, көңүл коштук, зеригүү.
Амотивация. Окууга болгон дилгирлик жок, же кызыгуу бардай башкаларга түр көрсөтүү. Мисалы, окуучу ата-энесинен корккондугу үчүн тырышчаактык менен окуусун уланта берет.
Мугалимдер/окутуучулар же окуучулар/студенттер менен тил табышуу кыйынчылыгы.

3. Иш-аракеттердин эффективдүүлүгүнүн төмөндөшү

Окуунун начарлашы.
Сабактарга келбей коюу же тапшырмаларды аткаруу мөөнөтүн кечиктирүү.
Сабактарда көңүл буруунун төмөндөшү.
Ойду бир жерге топтой албоо. Мисалы, окуучу жазууда адаттагыдан көп ката кетирет; студент бир окуганын бир нече кайталап окуса да, маанисин түшүнбөйт.
Билим алуу жөндөмүнөн күмөн саноо.

Эске сала кетчү нерсе, чарчоо - бул бир нече симптомдорду (белгилерди) камтыган синдром. Эгерде жогорку тизмеде келтирилген белгилердин айрымдары сиздин (же жакын адамыңыздын) абалына дал келсе, - мисалы, үй тапшырмасын аткаруу үчүн көпкө отургандыктан, жакшы уктай албай жатасыз дейли - бул сизде эмоционалдык чарчоо бар дегенди билдирбейт. Түзүлгөн жагдайды чар-тарабынан карап көрүү керек: окууга болгон мамиле өзгөрдүбү, бул көйгөй качан жана кантип пайда болду? Бул тууралуу башка адам менен талкуулап, сырттан бөлөк көз карашты билип көрүү оң.

Чарчоонун себептери

Чарчоого эмне себеп болгонун жана анын кесепеттери тууралуу айтуу кыйын. Мисалы, окуучунун окуудагы жетишкендиктери төмөндөп кеткендиктен улам, чарчоо пайда болдубу, же чарчоонун өзү студенттин/окуучунун билим алуу жөндөмүнүн төмөндөшүнө алып келдиби?

Балким, кайсы-бир вариантты ички туюмуңуз менен туура деп эсептешиңиз мүмкүн, бирок илимде баары бираз татаалыраак.

Эмоционалдык чарчоо боюнча изилдөөлөрдүн көбү (дээрлик бардыгы) көйгөйдүн келип-чыгуу себептерине эмес, анын башка жагдайлар менен байланышын изилдөөгө багытталган. Окумуштуулар ачкан эң кызыктуу байланыштарды карап көрөлү:

Стресс — Тайчжун улуттук жана технология университетинин психологдору төмөнкүдөй ачылыш жасашкан: эмоционалдык чарчоого кабылган студентти дайыма стресс (өздүгүн кабыл алуудагы стресс, адамдар менен байланышкан стресс, ата-эне көзөмөлүнөн улам чыккан стресс) коштоп жүрөт.
Үй-бүлө - Чжаоцин Кытай университетинин окумуштууларынын изилдөөлөрүнө ылайык, үй-бүлөдө жылуу мамиледе өскөн балдар чарчоого азыраак кабылышат. Ал эми үй-бүлөлүк чыр-чатакка күбө болгон балдарда, тескерисинче, чарчоо көбүрөөк кездешет.
Окуучунун достук чөйрөсү - Финляндиянын психология университетинин профессору Йювяскюля Нуна Киуру кесиптештери менен биргеликте төмөнкүлөрдү аныкташкан: бир тайпада чогуу жүрүшкөн окуучулардын чарчоо абалдары бирдей болгон. Жакшы окуган, активист балдардын тайпасындагы окуучунун эмоционалдык абалы жогору болсо, тескерисинче, окуудагы жетишкендиктери төмөн балдардын чөйрөсүндөгү окуучуларда эмоционалдык чарчоо деңгээли жогору деп табылган.
Колдоо - 2018-жылы Корея изилдөөчүлөрү чарчоо менен коомдук колдоонун байланышын изилдеп көрүшкөн. Иликтөөгө ылайык, өз чөйрөсүнүн (окуу жайы, мугалимдери, ата-энеси, теңтуштары) колдоосуна ыраазы болгон студент эмоционалдык чарчоого азыраак кабылган. Өзгөчө белгилей турган нерсе - мектеп жана мугалимдер тарабынан чоң колдоо көрсөтүлгөн адамдардын жан-дүйнөсүндө чаалыгуулар аз кездешет.
Жетишкендик - Улуу Британия окумуштуулары эмоционалдык чарчоо менен академиялык жетишкендиктердин ортосундагы байланыш тууралуу изилдөөлөрдүн метаанализин түзүшкөн. Бул илимий иш-чарага ар кайсы өлкөдөн 100 000 ден ашуун катышуучулар тартылган. Аталган анализдин жыйынтыгы боюнча, окуучу/ студент эмоционалдык жактан канчалык чарчаса, билим алуудагы жетишкендиктери ошончолук төмөн болору аныкталган. Бул темада орусиялык психолог (Улуттук Изилдөө Университети) Евгений Осиндин да эмгеги бар. Ал эмоционалдык чарчоонун күчөшүнө билим берүү чөйрөсү кандай таасир тийгизерин изилдеген. Сурамжылоого окуучулар сыяктуу эле, студенттер да катышкан. Чет элдик изилдөөлөрдө айтылгандай эле, бул эмгекте моралдык жактан чарчаган окуучулардын жетишкендиктери төмөн жана психологиялык абалы начар экендиги айтылат. Ички дүйнөсү бош окуучуларда окууга болгон дилгирлиги өчөт, же окууга кызыккан болуп түр көрсөтүшөт. Дагы бир жыйынтык - илимий сурамжылоого катышып, эмоционалдык катуу чарчоо аныкталган окуучулардын көбү “окуу программасы өтө оор экендигин жана аны өздөштүрө албай жаткандарын” айтып, арызданышкан.

Реалдуу максаттар эмоционалдык чарчоого жол бербейт

Айланабызда бизди толгон-токой мүмкүнчүлүктөр курчап турат: олимпиадага же сынакка катышуу, окуу боюнча долбоорлорду жетектөө, анан албетте, текшерүү иштерин жана экзамендерди ийгиликтүү тапшыруу. Бирок окуудагы ийгиликтердин артынан кубалап жетишүү окуучунун өз каалоосу менен эмес, ата-эненин, мугалимдердин басымы менен ишке ашкан учурлар да болот. Мындай иш-аракеттер окуучунун/студенттин эмоционалдык абалына терс таасир тийгизет.

Ошондуктан, эмоционалдык чарчоого кабылбоо үчүн жакшы тажрыйба бар - ар ким өз мүмкүнчүлүгүнө жараша туура максаттарды коюу керек. Алсыроого алып келе турган көп сандагы демилгелерге жоопкерчилик алгандан көрө, азыраак, бирок сапаттуу ишти өзүңө кам көрүү менен аткарган жакшы.

Биз силерге максатты кантип туура коюу керектиги тууралуу “Максаттарls кантип коюу керек?” деген аталыштагы макалабызда айтып бергенбиз.

Эгер аткарыла турган иштер көп болсо, анда эмне кылуу керек? Приоритеттерди түзүп алуу - туура чечим. Буга даяр аспап катары "Маанилүү-Маанилүү эмес" жана "Шашылыш-Шашылыш эмес" аттуу Эйзенхауэрдин матрицасын колдонсо болот. Бул кандайча иштейт? Мисал катары карасак, 11-класстын окуучусуна төмөнкү тапшырмалар берилди дейли:

физика сабагы боюнча эртең боло турган текшерүү ишине даярдануу;
биология боюнча жыйынтыктоочу долбоорго презентация жасоо (тапшыруу мөөнөтү - 1жума);
адабият сабагынан ыр жаттоо;
кошумча баа үчүн адабият сабагынан эссе жазуу;
математика боюнча ЖРТ га даярдык катары көнүгүү иштөө.

Ал эми окуучу техникалык адистикке өтүүгө даярдык көрүп жүрөт. Сабактардын ичинен ал үчүн приоритеттери жогору болуп саналганы - математика жана физика. Ал эми гуманитардык сабактардан чейректи “4” деген баа менен жаап коюу жетиштүү.

Ушул себептен жана шашылыш мөөнөттү эске алганда (эртең текшерүү иш жазылат), физика сабагы ал үчүн маанилүү.

Биология, албетте, анчалык деле маанилүү эмес, бирок ал жыйынтыктоочу долбоорду коргошу керек - анткени бул анын чейректеги баасын аныктайт. Долбоорду бир жуманын ичинде тапшырса болот. Ошентип, биология маанилүү, бирок шашылыш эмес кутучага барат.

Эртең адабияттан ыр айтып берүү керек - бул шашылыш, бирок маанилүү эмес. Эгер эртең ыр айтып бере албаса, коркунучтуу эч нерсе болбойт.

Акыркысы - эссе үчүн адабияттан кошумча баа алуу мүмкүнчүлүгү. Аны чейрек бүткүчө тапшырса болот (шашылыш эмес), бирок бул окуучу үчүн анчалык деле зарыл эмес.

Биз айткандай, математика ал үчүн маанилүү, бирок ЖРТ га дагы бир канча ай убакыт бар.

Ошентип, жыйынтыгында төмөнкүдөй матрицанын үлгүсүн алабыз (приоритеттер жогорудан ылдый саналат):

маанилүү, шашылыш: эртеңки физикадан текшерүү ишине даярдык көрүү;
маанилүү, бирок шашылыш эмес: биология боюнча жыйынтыктоо долбооруна презентация жасоо, ЖРТ га карата даярдык катары математикадан 1-2 маселе чыгаруу;
маанилүү эмес, бирок шашылыш: адабият сабагынан ыр жаттоо
маанилүү да, шашылыш да эмес: кошумча баа үчүн адабияттан эссе тапшыруу.

Эмоционалдык чарчоого кабылбоо үчүн дагы 4 кеңеш

Өзүңдү тыңшап туруу маанилүү. Жалпы абалыңа, андагы өзгөрүүлөргө көңүл бөлүп, өзүңө кам көрүп жүрүү маанилүү. Бул физикалык ахыбалыңа (уйкунун, тамактануунун ж.б. сапаты) гана эмес, эмоционалдык абалыңа да (окуу жайы жагабы\жакпайбы) тийиштүү болуш керек.Эгерде кандайдыр-бир көйгөй жаралса, аны чечүүгө аракет кылуу шарт. Ойлорду көзөмөлдөө пайдалуу, анткени алар адатта ички сезимдер менен тыгыз байланышта болот. Эгерде сенин оюңа: "Мага бир нерсе болуп кетип, эртең мектепке барбай калсам экен", же "Сабактан кийин дароо эле кулайм" деген сыяктуу ойлор келсе, анда аларга маанилүү белги катары дароо көңүл буруу керек. Түзүлгөн кырдаалды кантип жакшыртуу жөнүндө ойлонуп көрүү талапка ылайык.

Өзүңдү башкалар менен салыштыруунун кереги жок. Билим алуу көбүнчө атаандаштык чөйрөдө өтүшү мүмкүн, эгерде кандайдыр-бир чектелген ресурска (мисалы, университетте бюджеттик орун) жетүүнү кааласаң, бул өзгөчө байкалат. Өзүңдү башкалар менен салыштыруу - жеке жасаган ишиңдин баркын түшүрүүгө алып келиши мүмкүн. Бул болсо - академиялык ишмердүүлүккө карата цинизм болуп саналат. Ал эми цинизм, же кенебестик - эмоционалдык чаалыгуунун ачык белгиси. Өзүңдү коргоонун эң жакшы жолу – бул өзүңдүн абалыңа көңүл токтотуу жана жеке максаттарыңа умтулуу.
Эгерде талап кылынса, тыныгуу алуу керек. Ооба, ата-энелери жоопкерчилигин алган окуучулар дайыма эле мектептен бир нече күн тыныгуу ала албайт, же мугалимге барып, тапшырманы кийинкиге жылдырууну суроодон айбыгышы мүмкүн. Бирок сен эс алуу керектигин түшүнсөң жана тыныгуу алууга мүмкүнчүлүк болсо, анда ал мүмкүнчүлүктү сөзсүз колдонуу керек. Бул тууралуу ата-эне менен кеңешип, алардын кепилдиги менен мугалимден уруксат суроо шарт. Эң негизгиси - башкалардын боорукер мамилесин кыянаттык менен колдонбоо туура. Көп убакытка тыныгуу суроодон, же бат-баттан сурана берүүдөн өтүнүчүң четке кагылып калышы толук мүмкүн.
Өзүңдү начар сезип калганда гана эмес, бардык учурда өзүңө кам көрүү маанилүү. Жашоодо убакытты окуудагы иш-чараларга гана эмес, башка тармактарга да бөлүү маанилүү: достор, өнөктөштөр, үй-бүлө, үй жаныбарлары, хоббилер, спорт жана башкалар. Көңүлгө жаккан жана ден-соолукту калыбына келтире турган иштер менен алектенүүгө убакыт табуу керек.

Эмоционалдык чарчоодон соң, кантип ден-соолукту калыбына келтирсе болот?

Жан-дүйнө боштугу сезилип, моралдык жактан чарчап калганда эмне кылуу керек? Эч нерсе кылгың келбей калды. Кадыресе иштер, күнүмдүк жасап жүргөн тапшырмалар көп убакытты жана күчтү талап кыла баштады. Жашоонун кадимки темптерин калыбына келтирүүгө жардам бере турган бир нече кадамдар бар.

Эмне себептерден улам чарчап жатканыңды ойлонуу керек. Кандайдыр-бир окуядан соң, эмоционалдык, андан кийин физикалык абалың начарлаган учурлар болду беле? Мисалы, сен бюджетке тапшыра албай калгандырсың. Балким стресс чогула бергендир? Же, ЖРТ ге көп жылдап даярдануу күчүңдү кетирген чыгар? Көйгөйдүн тамырын изилдөө - ден-соолукту калыбына келтирүүнү эмнеден баштоону аныктоого жардам берет.

Кадыресе каалоо-талаптарга көңүл буруу керек. Эмоционалдык чарчоодон улам, физикалык каалоо-талаптарга адамдын көңүлү тартпай калат. Моралдык абалды калыбына келтирүү процессинде денени жакшы формада кармоо үчүн уйкунун узактыгын жана сапатын көзөмөлдөө, туура жана өз убагында тамактануу, физикалык көнүгүү үчүн убакыт бөлүү болуп көрбөгөндөй маанилүү. Ошондой эле, көмүскөгө качпай, өзүңө жаккан жакын адамдар менен баарлашууну уланта берүү керек - бул кадыресе психологиялык, эмоционалдык каалоо-талаптардын бири.
Узак тыныгуу алуу керек. Эмоционалдык чарчоодон кийин организмди калыбына келтирүү - узак процесс. Бул үчүн мурунку алектенип жүргөн иш-аракеттерден баш-оту менен алаксуу максатында атайын убакыт (болгондо да, узак убакыт) алуу - максатка ылайык. Ал эми билим алууда мындай тыныгууну алуу мүмкүндүгү бар. Бул тууралуу “Короо” паблиги “Gap year - окуудагы тыныгуу” аталыштагы макаласында академиялык өргүү жана аны кантип алуу жөнүндө жазган. Эгерде мындай узак мөөнөттүү өргүү алуу мүмкүн болбосо, анда каникул же дем алыш күндөрүн (окуу иштери менен алек болбогон) деле пайдалуу өткөрсө болот.
Койгон максаттарды кайра карап чыгуу. Балким, сенин алдыга койгон максаттарың өтө эле бийик болушу мүмкүн. Же өтө кыска мөөнөттүү. Же чоң жыйынтык талап кылынат. Мындай ишке ашпаган максаттарды коюп, аларды аткаруу үчүн тынымсыз аракет кылуу - көбүнчө адамдардын эмоционалдык чарчоосуна алып келет. Байкап көр, балким, анчалык чоң жыйынтыктарды күтүүнүн кажети жоктур? Же максаттарды ишке ашыруу үчүн кошумча мүмкүнчүлүктөрдү кайдан табуу тууралуу ойлонуп көрөсүң? Мындан сырткары, ички сезимдеги өзгөрүүлөр да чарчоонун себеби болушу мүмкүн. Мисалы, сен өзгөрдүң дейли, эми сен дарыгер болууну каалабай калдың, бирок шарттар (мугалимдердин, ата-эненин багыты, ЖРТ карата даярдык пландары) өзгөрүлбөстөн, баягыдай эле калды. Башкача айтканда, көнүмүш ойлордун мааниси эскирди, бирок баары бир бул багыттагы ойлор менен жашоого мажбурсуң - мунун баары эмоционалдык чарчоого алып келет. Мындай учурларда жеке инсандык ички оор абал пайда болот. Бул мезгилде артка кылчайып, баардыгын кайра ойлонуп, жаңы максаттарды коюп, аларга умтулууну кайрадан баштоо керек.
“Жок” деп айтканды үйрөнүү. Кайра калыбыңа келүүдө өзүңдү бул иш-аракеттерге толугу менен арноо маанилүү. Бул мезгилде чарчоонун себеби болгон иштердин кичинекей бөлүгү менен да алектенүү - абалыңды кайра курчутуп коюшу мүмкүн. Мисалы, студенттик кеңештин иштеринен улам алсырап калдың дейли. Эми сага кайрадан кичи долбоорду жетектөөнү сунуштап жатышат. Албетте, сылык-сыпаа “жок” деген гана жооп айтуу керек.
Жакшы нерселерге гана көңүл буруу. Адамдын жан-дүйнөсү чарчаганда анда цинизм же кенебестик күчөйт. Ал өзү алектенген иш-аракетине күмөн санай баштайт. Анын компетенттүүлүгү начарлайт. Ал колунан эч нерсе келбегендей, эч нерсени аткара албагандай сезимге туш болот. Эмоционалдык абалды жакшыртуу мезгилинде ар бир жетишкендикти белгилеп туруу керек. Балким, окуу жылында 4 сааттан гана уктагандырсың. Бирок бул жумада күн сайын 7 сааттан уйкуңду кандырдың. Дагы, азыр сен мурда 1 саатта аткарган тапшырмаларыңды 3 саатта аткарып жатасың. Бирок эч нерсеге карабастан, өзүңө камкордук да көрүп жатасың, ошону менен бирге тапшырмаларды да акырындык менен жасоону улантуудасың. Өмүрүңдө бир жолу окуу тапшырмасын аткара албай калдың, бирок ден-соолукка кам көрүү аракетин кылдың - бул үчүн өзүңдү мактоо керек.

Булак: Двор медиа